άλατα

Στη χημική ορολογία ορίζονται ως ά. χημικές ενώσεις, που το μόριό τους αποτελείται από μέταλλο και από αλατογονικό υπόλειμμα ενός οξέος, δηλαδή από ό,τι μένει όταν από το μόριο ενός οξέος αφαιρεθεί το υδρογόνο. Για να διασαφηνιστεί η σύσταση διάφορων α., είναι χρήσιμο να εξεταστεί το σύνολο των χημικών αντιδράσεων που οδηγούν στον σχηματισμό τους (βλ. πίνακα). Όλες οι αντιδράσεις αλατοποίησης που σημειώνονται στον πίνακα οδηγούν στον σχηματισμό ουδέτερων α. Είναι όμως δυνατό, στην περίπτωση οξέων με περισσότερα του ενός αντικαταστάσιμα άτομα υδρογόνου ή βάσεων με περισσότερα υδροξύλια, η αντίδραση αλατοποίησης να μην προχωρήσει έως τον σχηματισμό ουδέτερου άλατος, αλλά να σταματήσει σε ενδιάμεσα στάδια. Έχουμε έτσι σχηματισμό όξινων και βασικών α.: NaOH + H₂SΟ₄ = NaHSΟ₄ + H₂0 (όξινο θειικό νάτριο) και Βi(ΟΗ)₃ + ΗΝΟ₃= Bi(OH)₂NΟ₃ + H₂0 (διβασικό νιτρικό βισμούθιο) Ο ορισμός των ουδέτερων, όξινων και βασικών α. απαιτεί μεγαλύτερη διασαφήνιση. Ως οξύτητα ή βασικότητα ενός άλατος πρέπει να εννοούμε αποκλειστικά την ύπαρξη, μέσα στο μόριο, ατόμου υδρογόνου ή υδροξυλιομάδων, που να μπορούν να αντικατασταθούν αντίστοιχα από μέταλλα ή από όξινες ρίζες. Παρ’ όλα αυτά, η οξύτητα ή η βασικότητα ενός άλατος, με την έννοια αυτή, δεν έχει καμία σχέση με το είδος της αντίδρασης –όξινης, βασικής ή ουδέτερης– (πε -χα, ρΗ) που προκαλεί το ίδιο το άλας όταν διαλύεται στο νερό. Πράγματι, μερικά ά. αντιδρούν με το νερό με ορισμένο τρόπο, ο οποίος είναι δυνατό να θεωρηθεί ως αντίστροφη πορεία της αλατοποίησης. Αλατοποίηση: NaOH + HCN →NaCN + Η₂O (υδροξείδιο του νατρίου + υδροκυανικό οξύ = κυανιούχο νάτριο + ύδωρ), Υδρόλυση: NaCN + H₂Ο → NaOH + HCN (κυανιούχο νάτριο + ύδωρ = υδροξείδιο του νατρίου + υδροκυανικό οξύ). Μια αντίδραση υδρόλυσης του τύπου που περιγράψαμε μπορούμε να την ερμηνεύσουμε ως εξής: NaCN^– κυανιούχο νάτριο· άλας που διασπάται πλήρως σε ιόντα Na⁺CN^– NaOH: βάση που διασπάται πλήρως σε ιόντα Na⁺OH^- HCN: ασθενές οξύ που διασπάται λίγο. Το ιόν CN^– αντιδρά με τα ιόντα υδρογόνου που περιέχονται στο διάλυμα για να σχηματίσει υδροκυανικό οξύ κατά την αντίδραση: CN^–+ Η+ HCN. Παρ’ όλα αυτά, παραμένουν στο διάλυμα υδροξυλιόντα σε αφθονία και έτσι το διάλυμα του κυανιούχου νατρίου έχει βασική αντίδραση. Το φαινόμενο της υδρόλυσης ενδιαφέρει όλα τα ά. που σχηματίζονται από την ένωση ενός ασθενούς οξέος με μια ισχυρή βάση (ά. τύπου NaCN), μιας ασθενούς βάσης με ένα ισχυρό οξύ (τύπου NH₄Cl) ή μιας ασθενούς βάσης και ενός επίσης ασθενούς οξέος, αλλά διαφορετικής ισχύος (τύπου NH₄CN). Στο σημείο αυτό είναι ενδιαφέρον να τονίσουμε ότι στο πρώτο από τα παραδείγματα που αναφέραμε, του κυανιούχου νατρίου, το ουδέτερο αυτό άλας έχει βασική αντίδραση. Επίσης, ένα όξινο άλας, όπως το όξινο ανθρακικό νάτριο (NaHCΟ₃), παρουσιάζει σε διάλυμα αντίδραση βασική. Υπάρχουν ακόμα και άλλες δύο κατηγορίες α.: τα διπλά ά. και τα σύμπλοκα. Τα διπλά ά. υπάρχουν μόνο σε κρυσταλλική κατάσταση, ενώ σε διάλυμα συμπεριφέρονται σαν μείγμα απλών α.: π.χ. ένα ορυκτό που υπάρχει στη φύση, ο καρναλλίτης, είναι διπλό χλωριούχο άλας καλίου και μαγνησίου (KCl-MgCl₂). Τo άλας αυτό σε διάλυμα συμπεριφέρεται ως μείγμα χλωριούχου καλίου (KCl) και χλωριούχου μαγνησίου (MgCl₂). Τα σύμπλοκα ά. χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη, στο μόριό τους, χαρακτηριστικών ριζών (συμπλόκων ομάδων) που συμπεριφέρονται πότε σαν βασικές και πότε σαν όξινες ρίζες (και διατηρούν, για λόγους απλότητας, τον ορισμό που δόθηκε για τα απλά ά.). Δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα σύμπλοκων α. είναι το σιδηροκυανιούχο κάλιο K₃[Fe (CN)₆], όπου η σύμπλοκη ρίζα [Fe(CN)6] συμπεριφέρεται σαν όξινη ρίζα, και ο εναμμώνιος χλωριούχος άργυρος [Ag(NH₃)₂]Cl όπου η σύμπλοκη ρίζα [Ag(NH₃)₂]+, συμπεριφέρεται σαν μέταλλο. Παράδειγμα αντίδρασης σχηματισμού συμπλόκου άλατος είναι η αντίδραση μεταξύ χλωριούχου αργύρου και καυστικού αμμωνίου: AgCl + 2NH₄ΟH = 2H₂Ο + [Ag(NH₃)2]Cl. Σχηματισμός χαρακτηριστικού δακτυλιοειδούς κροκιδώματος κατά την προσθήκη ουδέτερου άλατος σε πρωτεϊνικό διάλυμα (φωτ. Gilardi). Κρύσταλλοι διχρωμικού καλίου. Κρύσταλλοι υπερμαγγανικού καλίου (φωτ. Gilardi). Άλατα θειικού υποσιδήρου (φωτ. Gilardi). Κρύσταλλοι ορυκτού άλατος. Από τα κοιτάσματα του ορυκτού αυτού άλατος παράγεται εκλεκτής ποιότητας μαγειρικό αλάτι. Υγιεινότερο, πάντως, θεωρείται από πολλούς το θαλασσινό. Αεροφωτογραφία από ορυχείο αλατιού στην Κένυα.

* * *

τα [άλας] Χημ.

ανόργανες ή οργανικές ιοντικές (ετεροπολικές) χημικές ενώσεις, τών οποίων το ανιόν προέρχεται από ένα οξύ και το κατιόν από μια βάση. Τα άλατα παράγονται από την αντίδραση ενός οξέος ή ενός οξεογόνου οξειδίου (ανυδρίτη οξέος) και μιας βάσεως ή ενός βασεογόνου οξειδίου (ανυδρίτη βάσεως).